O D L U K U

O STANDARDIMA I NORMATIVIMA ZA OBLAST
VISOKOG OBRAZOVANJA U FEDERACIJI BOSNE I
HERCEGOVINE

1. UVOD

Polazeći od činjenice da je visoko obrazovanje pozicionirano kao segment od posebnog javnog interesa, ovu oblast je neophodno zasnovati na suvremenim dostignućima nauke tehnike i tehnologije, na modernoj pedagoškoj teoriji i praksi, humanizmu i etici i staviti u funkciju osposobljavanja mladih i odraslih za rad i obezbijediti uslove za njihovu stručnu nadogradnju.
U skladu sa naprijed navedenim i činjenicom da je visoko obrazovanje integralni dio jedinstvenog sistema obrazovanja, utvrđuju se Standardi i normativi za oblast visokog obrazovanja u Federaciji Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Standardi i Normativi) uzimajući u obzir njegove specifičnosti, kao i realne materijalne mogućnosti društva u cjelini.
Pored navedenog, ovim aktom se stvaraju mogućnosti, odnosno obaveze visokoškolskih ustanova u Federaciji Bosne i Hercegovine u vezi sa reformisanjem cjelokupne strukture sistema visokog obrazovanja koji će na kovergtan način doprinijeti da se naše visokoškolske ustanove što prije uključe u Evropski prostor visokog obrazovanja, a sve u skladu sa Bolonjskom deklaracijom kojom je definisana prekretnica u razvoju evropskog visokog obrazovanja.
Cilj ovog akta je da, između ostalog, zajedno sa suvremenim nastavnim planovima i programima doprinese stvaranju uslova da visoko obrazovanje u Federaciji Bosne i Hercegovine, a time i bosanskohercegovačko visoko obrazovanje, postigne što veću kompatibilnost i jasnu uporedivost u sistemu visokog obrazovanja u Evropi, sa otvaranjem mogućnosti, odnosno davanja značajnog doprinosa ka povećanju međunarodne konkretnosti evropskog i bosanskohercegovačkog sistema visokog obrazovanja.
Ovaj akt također ima za cilj da doprinese poboljšanju kvaliteta edukacije i rezultata visokog obrazovanja kao osnovnog preduslova za uporedivanje sa evropskim i svjetskim obrazovnim sistemima, sa konačnim zadatkom da doprinese stvaranju dodatnih uslova za priznavanje naših diploma u Evropi i svijetu, odnosno sa ciljem da se ove diplome jednostavnije i uspješnije uporeduju sa odgovarajućim evropskim i svjetskim diplomama.
Ovi Standardi i Normativi pružaju mogućnost kvalitetnog nadzora nad radom visokoškolskih ustanova u Federaciji Bosne i Hercegovine, što će omogućiti održivost našeg visokog obrazovanja u evropskoj i svjetskoj konkurenciji sa još jednim jasnim ciljem da se poveća mogućnost zapošljavanja onih koji su visoko obrazovanje stekli na visokoškolskim ustanovama u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Standardima i Normativima utvrđuju se minimalni prostorni, kadrovski i drugi materijalno-tehnički uslovi neophodni za obavljanje nastavnog, naučnoistraživačkog i umjetničkog rada koji se ostvaruje na visokoškolskim ustanovama u skladu sa Okvirnim zakonom o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini ("Službeni glasnik BiH", br. 59/07) i kantonalnim zakonima o visokom obrazovanju.
Ovi Standardi i Normativi su, pored Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini ("Službeni glasnik BiH", br. 59/07) i kantonalnih zakona kojima se tretira oblast visokog obrazovanja, polazni akt za osnivanje i rad visokoškolskih ustanova na području Federacije Bosne i Hercegovine, kao i akt na osnovu koga će se izvršiti konačna verifikacija i upis u registar visokoškolskih ustanova.
U cilju adekvatnog postavljanja i utvrđivanja odgovarajućih uslova rada visokog obrazovanja, visokoškolskim ustanovama se određuju obaveze u pogledu stvaranja uslova za obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja i to:
- da studentima organizira i realizira teorijsku i praktičnu nastavu u obimu i kvalitetu utvrđenom u nastavnom planu i programu;
- da za realizaciju nastavno-naučnog procesa raspolaže odgovarajućim prostorom, opremom, i drugim nastavnim sredstvima, primjerenim prirodi studija, tehničkim, sigurnosnim, sanitarnim i drugim ustavima;
- da za realizaciju nastavno-naučnog procesa raspolaže odgovarajućim brojem i strukturom nastavnika i asistenata;
- da organiziranjem naučno-nastavnog procesa omogući njegovo nesmetano izvođenje i rad sa studentima u skladu sa pedagoškim standardima i normativima, realizirajući pri tome utvrđeni obim aktivnosti putem predavanja, vježbi, rada u seminarima, konsultacija i ispita u okviru predviđenih sati iz nastavnog plana i programa, odnosno dužine radnog vremena nastavnika, asistenta i drugih saradnika;
- da osigura odgovarajući broj administrativno-stručnog i tehničkog osoblja;
- da osigura provedbu Evropskih standarda i smjernica u dijelu koji se odnosi na interno osiguranje kvaliteta (ENQA standardi i smjernice).
Polazeći od navedenog utvrđuju se minimalni uslovi za pojedine aktivnosti visokoškolske ustanove u pogledu obaveza navedenih u prethodnom stavu.

2. ELEMENT RAZVIJENOSTI

Visokoškolske ustanove su univerziteti i visoke škole.
Univerzitet se osniva i radi u skladu sa Okvirnim zakonom o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini ("Službeni glasnik BiH", br. 59/07), odgovarajućim kantonalnim zakonom i ovim Standardima i Normativima.
Univerzitet se organizuje kao ustanova iz oblasti visokog obrazovanja i ima svojstvo pravnog lica. Univerzitet se osniva kao visokoškolska ustanova koja se bavi i nastavnim i istraživačkim radom, koja nudi akademske stepene sva tri ciklusa i koja realizira najmanje pet različitih studijskih programa iz najmanje tri naučne oblasti - prirodne nauke, tehničke nauke, biomedicina i zdravstvo, biotehničke nauke, društvene nauke i humanističke nauke.
Univerzitet u svom sastavu može imati organizacione jedinice, kao što su: fakulteti, akademije, visoke škole ili naučnoistrživački instituti, koje izvode nastavni, naučnoistraživački i umjetnički rad u jednoj ili više obrazovnih i naučnih oblasti.
Visoka škola se organizuje kao ustanova iz oblasti visokog obrazovanja i ima svojstvo pravnog lica ukoliko se organizuje kao samostalna visokoškolska ustanova, a bez svojstva pravnog lica ukoliko predstavlja organizacionu jedinicu univerziteta. Visoka škola koja ima svojstvo pravnog lica se organizuje kao visokoškolska ustanova koja je akreditirana za davanje diploma i stepena prvog ciklusa i koja realizira najmanje jedan studijski program iz jedne naučne oblasti.
Visokoškolske ustanove iz prethodnog stava se mogu osnovati i raditi, odnosno izvoditi nastavu, ukoliko kontinuirano svake godine upisuju u prvi ciklus najmanje 50% studenata od broja predviđenog ovim Standardima i Normativima kao optimalna nastavna linija.
Osnivanje i rad visokoškolske ustanove sa manjim brojem studenata nego što je to kao minimum utvrđeno u prethodnom stavu, na prijedlog visokoškolske ustanove, može odobriti nadležno ministarstvo ukoliko za tim postoje opravdane društveno-ekonomske potrebe.

3. PEDAGOŠKI STANDARDI I NORMATIVI

A) KADROVSKI STANDARDI I NORMATIVI I STANDARDI NASTAVNOG PLANA I PROGRAMA

Standardi studiranja su prije svega instrument realiziranja definiranih nastavnih planova i programa koji daju odgovarajući profil obrazovanja. Visokoškolska ustanova može obavljati djelatnost visokog obrazovanja ako:
- ima najmanje 1/2 nastavnika i 1/2 asistenata u radnom odnosu sa punim radnim vremenom, a preostalo akademsko osoblje se može angažirati iz privrednog, naučnoistraživačkog i sličnog okruženja (do % akademskog osoblja, a po potrebi i više), odnosno iz reda gostujućih profesora (do 1/4 akademskog osoblja), ima nastavne planove i programe zasnovane na ishodima učenja i donesene u skladu sa zakonom, koristi evropski sistem prijenosa i akumulacije bodova (ECTS).
Nastavno-naučni proces na visokoškolskim ustanovama predstavlja organiziranu aktivnost nastavnika, saradnika i studenata, usmjerenu na njegovu realizaciju.
Za realizaciju ovako zacrtanog nastavno-naučnog procesa nužno je osigurati aktivno angažiranje kako nastavnika i asistenata, tako i studenata koji učestvuju u tom procesu. Ova aktivnost treba biti usmjerena ka istom cilju - studij kroz stalnu transmisiju najsavremenijih naučnih dostignuća i kroz vlastitu angažovanost u njihovom obogaćivanju. U ovome je najsnažnija uloga nastavnika. Poziv i rad nastavnika mora biti fundiran prvenstveno na njegovim vrijednostima i rezultatima.
Kroz nastavno-naučni proces visokoškolske ustanove obrazuju studente u prvom ciklusu radi sticanja visoke stručne spreme, drugom ciklusu za magistra, i trećem ciklusu za sticanje naučnog stepena doktora nauka, te druge oblike inovacije i znanja u skladu sa Bolonjskim procesom.
Visokoškolske ustanove su mjesto cjeloživomog učenja, i u tom pogledu moraju prednjačiti u kontinuiranom praćenju razvoja tehnike i tehnologije i biti spremne da pružaju usluge ove vrste.
Za izvođenje naučno-nastavnog procesa, kao osnovni standard, utvrđuje se da svaki predmet utvrđen u nastavnom planu i programu ima verificiranog nastavnika u skladu sa zakonom.
Visokoškolska ustanova je obavezna da obezbijedi i drugo prateće osoblje za podršku nastavnom procesu kako je utvrđeno u ovom aktu.

B) BROJ STUDENATA

Pedagoškim standardima se definiraju optimalne nastavne linije u pogledu broja studenata na predavanjima i broja studenata u grupi za izvođenje vježbi i rada u seminarima na nastavnim predmetima.
U tom pogledu se utvrđuje optimalni broj redovnih studenata na predavanjima po grupacijama nauka-studijskih programa kako slijedi:

Naredna linija se obavezno uspostavlja ako broj studenata koji prelazi optimalni broj bude veći od 50% od broja utvrđene optimalne linije za svaku godinu studija i odgovarajuću grupaciju nauka.
Optimalna nastavna grupa redovnih studenata za vježbe i rad u seminaru utvrđuje se u skladu sa uslovima iz nastavnog plana i programa i to:

Naredna grupa se obavezno uspostavlja ako broj studenata, koji se dobije kao ostatak nakon uspostavljanja određenog broja grupa sa optimalnim brojem studenata u grupi, prelazi 50% broja utvrđenog kao optimalni broj u grupi za određenu vrstu vježbi, odnosno seminarskog rada.
U cilju efikasnijeg praćenja ove oblasti, visokoškolske ustanove su svojim nastavnim planom i programom dužne definisati kategoriju vježbi (broj studenata u grupi) za svaki nastavni predmet u skladu sa pregledom datim u prethodnoj tabeli.

C) PROSTOR, OPREMA, NAMJEŠTAJ, BIBLIOTEKA I OSTALI USLOVI ZA RAD VISOKOŠKOLSKIH USTANOVA

U cilju zadovoljavanja osnovnih pedagoških standarda, sanitarnih, zdravstveno-higijenskih i drugih prostornih uslova, utvrđuje se optimalna površina ukupnog prostora po jednom studentu, pri čemu struktura prostora mora zadovoljavati osnovne preduslove za odvijanje naučno-nastavnog procesa, ali i druge životne uslove u pogledu svjetlosti, temperature, funkcionalnosti, sigurnosti i slično.
Optimalna površina po jednom studentu i odgovarajućoj vrsti - oblasti studija utvrđuje se kako slijedi:

Ovim dokumentom se utvrđuje minimalna površina po jednom studentu za pojedine oblasti studija koja ne može biti manja od 70% od površine utvrđene kao optimalna u prethodnoj tabeli.
Ovim dokumentima se utvrđuje obaveza visokoškolskih ustanova u pogledu omogućavanja pristupa i komunikacije invalidnih lica u unutrašnjem prostoru ustanove.
Pod optimalnim uslovima u pogledu prethodnog stava podrazumijeva se obaveza visokoškolske ustanove da invalidnom licu - studentu ili zaposleniku omogući uslove za samostalan pristup objektu, samostalnu komunikaciju u prostore neophodne za njihov studij odnosno rad (amfiteatre, učionice, laboratorije, biblioteku, čitaonicu, toalet i druge prostore).
Minimalni uslovi u pogledu obezbjeđenja uslova za studij i rad invalidnih lica podrazumijevaju obavezu visokoškolske ustanove da omogući tom licu samostalni ulazak u objekat.
Ovim dokumentom se utvrđuje obaveza visokoškolske ustanove, odnosno osnivača, u pogledu obezbjedivanja odgovarajućeg specijaliziranog prostora za realizaciju nastavnog plana i programa, posebno u pogledu specijaliziranih radionica i laboratorija.
Standardima i normativima se utvrđuje obaveza visokoškolske ustanove, odnosno osnivača, u pogledu obezbjedivanja sanitarnih uslova i odgovarajućeg broja toaleta u skladu sa brojem studenata koji u isto vrijeme borave, odnosno rade u prostoru visokoškolske ustanove.
Minimalan broj kabina sa propisanim pratećim prostorom utvrđuje se tako što na svakih 50 studenata koji borave i rade u jednoj smjeni obezbjeđuje po jedna kabina.
Visokoškolska ustanova, odnosno osnivač, dužni su obezbijediti nastavna sredstva i ostala specijalizirana sredstva u skladu sa zahtjevima nastavnog plana i programa koji se u toj ustanovi realizira. U nastavnom planu i programu obavezno se definišu osnovna nastavna sredstva, odnosno oprema potrebna za realizaciju tog programa.
Univerzitet obavezno ima biblioteku sa najmanje 20.000 knjižnih jedinica, a visoka škola ima biblioteku sa najmanje 5.000 knjižnih jedinica u funkciji realizacije naučno-nastavnog procesa. U knjižne jedinice se ne ubraja arhivska grada.

4. BROJ I STRUKTURA NASTAVNOG KADRA, ASISTENATA, SARADNIKA I OSTALIH RADNIKA

Broj i struktura nastavnog kadra odgovarajuće struke i stručne spreme -
zvanja, utvrđuje se u skladu sa Zakonom, a na osnovu zahtjeva nastavnog plana i programa, vrste studija, broja studenata, broja grupa za rad na vježbama i u seminarima, te na osnovu utvrđenog optimalnog prosječnog opterećenja u pogledu broja časova predavanja, odnosno vježbi sedmično u toku jedne nastavne godine.
Optimalno opterećenje nastavnika, uz ostale propisane obaveze u okviru 40-satne radne sedmice, smatra se prosječno opterećenje od 5 sati predavanja sedmično (150 sati predavanja u toku jedne nastavne godine), odnosno 4-6 sati predavanja sedmično, odnosno 120 - 180 sati predavanja u toku jedne nastavne godine, u zavisnosti od toga da li se nastava izvodi verbalno ili je nastava koja se izvodi sa pokazno-praktičnim radom, što će utvrditi visokoškolska ustanova posebnim aktom.
Norma nastavnika u zvanju redovnog profesora sa napunjenih 60 godina života se smanjuje, jer se polovina opterećenja prepušta docentu, pod nadzorom profesora, a u cilju kontinuiteta prilikom nasljeđivanja predmeta.
Optimalno opterećenje asistenta i lektora, uz ostale propisane obaveze u okviru 40-satne radne sedmice, smatra se prosječno opterećenje od 10 sati vježbi sa studentima sedmično (300 sati vježbi u toku jedne nastavne godine).
Optimalno opterećenje laboranta, uz ostale propisane obaveze u okviru 40-satne radne sedmice, smatra se prosječno opterećenje od 20 sati vježbi sa studentima sedmično (600 sati vježbi u toku jedne nastavne godine).
Optimalno opterećenje nastavnika koji je imenovan za rektora univerziteta uz ostale propisane obaveze u okviru 40-satne radne sedmice, smatra se prosječno opterećenje od 20% od utvrđene nastavne norme.
Optimalno opterećenje nastavnika koji je imenovan za prorektora univerziteta uz ostale propisane obaveze u okviru 40-satne radne sedmice, smatra se prosječno opterećenje od 30% od utvrđene nastavne norme.
Optimalno opterećenje nastavnika koji je imenovan za direktora visoke škole, odnosno dekana organizacione jedinice univerziteta, uz ostale propisane obaveze u okviru 40-satne radne sedmice, smatra se prosječno opterećenje od 40% od utvrđene nastavne norme.
Optimalno opterećenje nastavnika koji je imenovan za prodekana organizacione jedinice univerziteta, uz ostale propisane obaveze u okviru 40-satne radne sedmice, smatra se prosječno opterećenje od 50% od utvrđene nastavne norme.
Optimalno opterećenje nastavnika koji je imenovan za šefa odsjeka ili organizacione jedinice visokoškolske ustanove, uz ostale propisane obaveze u okviru 40-satne radne sedmice, smatra se prosječno opterećenje od 60% od utvrđene nastavne norme.
Nastavnici i saradnici u toku jedne nastavne godine ne mogu biti opterećeni više od dvostrukog broja sati nastave, odnosno vježbi sedmično, koji je utvrđen kao optimalno sedmično opterećenje.

Raspored obaveza nastavnika, asistenata i laboranata u okviru 40-satne radne sedmice:

Broj bibliotekara i knjižničara utvrđuje se na bazi broja upisanih redovnih studenata, i to:

Daljnji broj knjižničara sistematizira se na onim visokoškolskim ustanovama čije biblioteke broje više od 40.000 knjižnih jedinica, i to tako što se za svakih nerednih 20.000 knjižnih jedinica iznad ovog broja sistematizira po jedan knjižničar.
Broj zaposlenika u studentskim službama utvrđuje se na bazi upisanih redovnih studenata i to:

Broj zaposlenika za obavljanje administrativnih, računovodstveno-finansijskih, drugih opštih i tehničkih poslova, odnosno upravljačko-stručnih poslova utvrđuje se po strukturi u skladu sa specifičnim potrebama visokoškolske ustanove, a njihov broj se projektuje na oko 15% od ukupnog broja zaposlenika koji su sistematizirani ovim aktom.
Broj zaposlenika na održavanju objekta i opreme utvrđuje se na osnovu broja studenata i to tako da se za svaku punu liniju od prve do završne godine studija sistematizira po jedan zaposlenik.
Broj zaposlenika na održavanju higijene objekta i opreme utvrđuje se na osnovu optimalne površine koja je definisana na osnovu optimalne površine po jednom studentu za odgovarajuću vrstu studija i to tako što se normira površina za čišćene po jednom izvršiocu kako slijedi:

Ovi Standardi i Normativi, pored svojih osnovnih primarnih pedagoških naznaka ujedno sadrže elemente za utvrđivanje cijene obrazovanja po jednom studentu za određenu vrstu studija.
Kriterijima i mjerilima za finansiranje visokog obrazovanja utvrđuje se cijena iz prethodnog stava.

5. DINAMIKA IMPLEMENTACIJE

Ovaj dokument se primjenjuje u potpunosti prilikom registracije novih visokoškolskih ustanova.
Za postojeće visokoškolske ustanove registrirane u skladu sa važećim zakonskim propisima, radi dostizanja utvrđenih standarda i normativa, ovaj dokument će se primjenjivati postepeno i to:
1. Standardi nastavnog plana i programa počevši od akademske 2008./2009.godine,
2. Evropske standardi i smjernice za interno osiguranje kvaliteta provest će se u roku od tri godine počevši od akademske 2008./2009.godine,
3. Kadrovski standardi - najkasnije u periodu od tri godine od dana donošenja ovog dokumenta,
4. Standardi u pogledu opreme - najkasnije u periodu od četiri godine od dana donošenja ovog dokumenta,
5. Prostorni standardi - najkasnije u periodu od pet godina od dana donošenja ovog dokumenta, osim njihove primjene u slučajevima prijema novoupisanih studenata počevši od akademske 2008./2009.godine.
Napredovanje nastavnika u pogledu ispunjavanja uslova iz poglavlja 3. tačka A) Kadrovski standardi i normativi, odnosno uslovi izbora u naučno-nastavna, umjetničko-nastavna i saradnička zvanja na visokoškolskim ustanovama, a u skladu i po principima kako je to utvrđeno u Okvirnom zakonu o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini ("Službeni glasnik BiH", br. 59/07) i zakonima kantona kojima se regulira ova oblast.
U prelaznom periodu, uslovi iz prethodnog stava će se regulirati posebnim kriterijima koje donosi senat visokoškolske ustanove uz saglasnost nadležnog ministarstva, najkasnije 60 dana od dana stupanja na snagu ovog akta.
Ovi Standardi i Normativi će se primjenjivati do donošenja istih na nivou Bosne i Hercegovine od strane Agencije za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta, a u skladu sa članom 48. Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini ("Službeni glasnik BiH", br. 59/07).
Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke će u saradnji sa kantonalnim ministarstvima i visokoškolskim ustanovama izvršiti sve pripreme za početak primjene akata iz prethodnog stava u skladu sa utvrđenom dinamikom za implementaciju istog. Nadzor nad implementacijom ovog dokumenta vršit će nadležna kantonalna ministarstva obrazovanja u suradnji sa Federalnim ministarstvom obrazovanja i nauke.

6. ZAVRŠNE ODREDBE

Ova Odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u "Službenim novinama Federacije BiH".

V broj 526/08
18. juna/lipnja 2008. godine
Sarajevo

Premijer
dr. Nedžad Branković, s.r.